Ingibjörg/Geir - réttu samningamenn okkar?

Ingibjörg og ESB aðild:

Það virðist að Ingibjörg vilji sytja áfram í ríkisstjórn út kjörtímabilið, einnig vegna þess að hún vill koma Íslandi inn í ESB. En, gott mál, segjum að svo sé, þá kemur að þeirri spurningu hvort við treystum þeim eða henni, til að fara fram fyrir okkar hönd og semja? Hafið í huga hina stórfenglega lélegu frammistöðu þeirra síðan vorið 2008. "MESTU MISTÖK LÝÐVELDISÖGUNNAR" segir Þorvaldur Gylfason, og er ég honum öldungis sammála.

Það er vitað að löngum hefur hún verið mjög ákafur fylgismaður aðildar, sem er ekki endilega slæmt í sjálfu sér, en spurningin hér er um heppilegasta samningamann okkar. Í samningum almennt, ef þú stefnir að góðum samningum, þá er ein af almennu reglunum sú 'að þú mátt ekki vera sjáanlega of ákafur að ná fram samningum'. Ástæða þess hýtur að vera augljós, og á við allar tegundir af samningagerð, hvort sem verið er að kaupa/selja bíl eða semja um aðild að ESB. Ef þú ert of ákafur, ertu einnig of fljótur að gefa eftir, gerir of litlar kröfur...samingamenn þeir sem eru hinum megin við borðið taka fljótt eftir slíku, og gerast tregari en ella til að gefa eftir, sína minni sveigjanleika en ella.

Punkturinn er sá, hafandi í huga svakalega slæma fammistöðu beggja ríkisstjórnarflokkanna í málum þjóðarinnar undanfarið hálft ár, einnig hafandi í huga þann veikleika að utanríkisráðherra er mjög áköf um aðild Íslands - sem almennt er vitað bæði hér og erlendis - er sá að ég tel mjög mikla hættu á að aðildarsamningagerð með hana og/eða þau við stjórn, myndi leiða til aðildarsamnings, sem væri svo mjög gallaður hvað okkar hagsmuni varðar, að þjóðin muni hreint slétt fella hann í þjóðaratkvæðagreiðslu.

Þannig, væru þau búin að eyðileggja málið, allavegna næstu árin á eftir. Hvað haldið þið?

Ómissandi ríkisstjórn!!

Það er ljóst af tali Ingibjargar Sólrúnar og Geirs Haarde, að þau telja sig vera ómissandi. Það er náttúrulega alveg bráðskemmtilegt, að einmitt þegar þjóðin æpir að þau skuli hypja sig, skuli þau hafa sannfært sig um að slíkt væri hið mesta glapræði. Þetta er að sjálfsögðu gömul saga og ný, þar sem reikna má með að stjórnmálamenn séu fólk sem sé með sjálfsálit yfir meðallagi, en ákeðin ynnri sannfæring um eigið ágæti eftir allt saman hjálpar þeim við að selja sig til kjósenda, þá fylgir því á móti sú hætta að þessi sannfæring sem svo algengt er að sé til staðar stígi þeim til höfuðs. Spurningin er þá, HEFUR ÞAÐ GERST? Með öðrum orðum, er tvíeykið sem yfir þjóðinni ríkið, orðið svo uppfullt af sjálfu sér, að það sé orðið algerlega staurblint á það, að þjóðin sé einmitt orðin þeirrar skoðunar að það væri einmitt eitt helsta þjóðrifamálið að losna við þau bæði úr rikisstjórn? Ummæli þeirra á Alþingi í dag, sem og á borgarafundinum í kvöld, benda sterklega til þess.

En ljóst er, að ef þau fara frá, mun að þeirra sögn, allt fara til fjandans...sem væntanlega þíðir að þau telja að það sé ekki ríkjandi ástand :) Það, má í framhaldi af þessu færa líkur fyrir því, að þau séu einnig þeirrar skoðunar að utanþingsstjórn, skipuð af forseta Íslands í kjölfar afsagnar þeirra, sé öldungis ófær um að fylgja fram þeim málum sem þau telja svo nauðsynlegt að þau sytji áfram til að fylgja fram. Ég held að óhætt sé að fullyrðar að góður meirihluti þjóðarinnar sé þeim öldungis fullkomlega ósammála í öllum höfuðatriðum.

Evran á morgun?

Stefna ríkisstjórnarinnar er nú endanlega hrunin, nýtt samkomulag um ICE-Save er ekkert annað en fullkomin uppgjöf. Ekki virðist einu sinni vera sett upp fyrirvari um að Ísland telji sig hafa rétt til að setja þá spurningu fyrir rétti, hvort Íslandi beri að borga 20.000 Evrur inná aðra reikninga.

Aðild að ESB:

Næsta mál á dagskrá virðist vera umsókn um aðild að Evrópusambandinu (ESB), sem er gott og blessað þannig séð. Samkvæmt frétt FinancialTimes, stefnir utanríkisráðuneytið að aðild innan 3. ára. Þessi tala, 3 ár, er mjög áhugaverð, þar eð þá er ljóst að formaður Samfylkingarinnar hyggst sytja út kjörtímabilið, og síðan að gera þær breytingar sem þörf er á, á stjórnarskrá Íslands í kringum Alþingiskosningar eftir 2 ár.  Ég ætla hér ekki að fella dóm á hvort aðild að ESB er góð eða slæm, heldur ætla ég að beina sjónum að Evrunni sjálfri, en aðild að Evru virðist vera eitt stærsta 'attractionin'. Er það ekkert mál? Getum við einfaldlega farið í ESB, og síðan fengið Evruna skömmu síðar?

Skilyrði fyrir Evruaðild

Með stöðugleika sáttmála evrópu frá 1992 var sett af stað ferli sem lyktaði með formlegri útgáfu Evrunnar sem gjaldmiðils í janúar 2002. Um svipað leiti voru ákveðin svokölluð aðlögunarskilyrði “convergence criteria,” fyrir þau aðildarlönd ESB sem hyggja á inngöngu í Evrusvæðið, en þau eru eftirfarandi:

·         Verðbólga ekki meira en 1,5% hærri heldur en verðbólgan er í þeim þrem aðildarríkum Evrusvæðisins þar sem hún er lægst.

·         Árlegur halli ríkisútgjalda má ekki fara yfir 3% fjárlagaárið á undan. Ef það gerist, verður hallinn a.m.k. að vera nálægt 3%.

·         Skuldir ríkisins mega ekki vera hærri en 60% af þjóðarframleiðslu fjárlagaárið á undan. Ef það takmark næst ekki, vegna óviðráðanlegra efnahagsaðstæðna, þá skulu skuldirnar hafa lækkað að nægilegu marki og skulu vera nálgast viðmiðið á viðunandi hraða.

·         Landið sem í hlut á, skal hafa verið meðlimur í gjaldmiðlasamstarfi Evrópusambandsins (ERMII) í 2 ár a.m.k. og skal ekki hafa fellt gengið yfir það tímabil.

·         Meðalvaxtastig skal ekki vera meira en 2% hærra heldur í 3. aðildarríkja Evrunnar þar sem það er lægst. 

 

Samanburður á núverandi ástandi og skilyrðum Evruaðildar: um þessar mundir er verðbólga um 16%, og líkleg til að fara hærra.  Ástæðan er sú, að langt í frá allar hækkanir eru enn komnar fram miðað við fall gengisins fram að þessu og einnig að það er augljóst að gengið mun falla frekar, í kjölfar þess að það verður sett á flot. Augljóslega, erum við nú víðs fjarri því vaxtastigi sem við þurfum að vera á.

Varðandi halla á ríkisútgjöldum, er engin leið um hann spá á næsta ári. Nýleg fyrirmæli frá Fjármálaráðuneyti til hinna ráðuneytanna um 10% sparnað, gefa til kynna að Fjármálaráðuneyti er fullkunnugt að tekjur ríkissjóðs munu skreppa mikið saman á næsta ári. Það er ekki séns að það verði annað en mikill halli á næsta ári. Ef skorið verður mikið niður í ríkisútgjöldum, mun það dýfka kreppuna hérlendis, því meir sem niðurskurðurinn er meiri. Ef niðurskurðurinn verður tiltölulega lítill, er ljóst að tekur við næstu árin tímabil viðvarandi og verulegs halla á ríkissjóði.

Fyrir síðustu helgi, var búið að gefa út að skuldir ríkissjóðs samkvæmt framkomnum skuldbindingum væru áætlaðar upp á 109% af þjóðarframleiðslu. Um helgina bættust við 600 billjónir (sbr. 600 milljarða) þar ofan á. Ríkissjóður hefur áætlað heildar lánsþörf Íslands næstu árin á um 24 billjón Dollara (sbr. 24 milljarða Dollara). Samkvæmt því, er ekki nærri öll skuldaaukning þjóðarinnar komin fram. Skuldirnar fara augljóslega langt yfir 100% markið, sennilega nær 200% af landsframleiðslu eða jafnvel eitthvað yfir 200% markið. Á móti, eru einhverjar eignir í þrotabúum bankanna, sem verða hugsanlega einhvers virði eftir nokkur ár. Næsta örruggt má teljast að núvirði þeirra sé í dag lang, langt undir skráðu andvirði samkvæmt bókhaldi bankanna rétt áður en þeir fóru í þrot. Samkvæmt reynslu af öðrum og eldri bólum, geta eignir rýrnað niður í allt að ekki neitt, eða 1 - 2% af andvirði við fall. Augljóslega myndu þessar skuldir seljast í dag með mjög miklum afslætti, en þær gætu orðið meira virði seinna svo fremi sem skuldararnir halda velli. Niðurstaðan er augljós, skuldastaða Íslands er svo slæm eftir hremmingarnar að áratugi jafnvel getur tekið að lækka þær niður í 60% af þjóðarframleiðslu.

Varðandi krónuna, ef endanlega niðurstaðan verður að halda í hana, þá er það ljóst að við munum búa við hana um langa hríð. Eins og reynslan sýnir er mjög erfitt að halda henni stöðugri. Ástæðan hefur ekki eingöngu með hagstjórn að gera, heldur einnig örsmæð hennar. Úti í heimi eiga sér daglega sér stað fjármagnshreyfingar upp á svo svimandi fjárhæðir, að krónan verður mjög gríðarlega smá í samanburðinum. Fjölmargir einstaklingar þarna úti, eru að versla með meira magn af gjaldeyri á degi hverjum heldur en heildarmagn króna á hverjum tíma í umferð á Íslandi. Þetta þíðir að ef einhver af þeim fær áhuga á að spegúlera með hana, fjárfesta tímabundið í henni og síðan selja, getur þessi eini einstaklingur valdið hér á landi verulegri sveiflu í gengi hennar, algerlega burtséð frá því hvað er að gerast hérlendis. Þetta er eitthvað sem við Íslendingar höfum verið verulega sofandi gagnvart. Til að minnka líkurnar á slíkum sveiflum, verður gjaldeyrisvarsjóður Íslands að vera mjög stór í samanburði við landsframleiðsluna, svo Seðlabankinn geti haft raunhæfan séns til að bregðast við og sigrast á slíkum 'speculative attacks'. Ég er virkilega að tala um þörf á mjög stórum varasjóði - - þetta getur verið stærsti einstaki þátturinn í áætlaðri þörf Íslands fyrir lán á næstu árum. Maður getur skilið þessa gríðarlegu áætluðu þörf ef maður reiknar með því að það hafi loks síast inn í menn að eina leiðin til að viðhalda krónunni er ef gjaldeyrisvarasjóðurinn er stækkaður upp í margfalda árlega landsframleiðslu Íslands.

IMF hefur verið lofað, að komið geti til greina að hækka vaxtastig enn frekar, þ.e. yfir 18%. Vextir upp á 20% væru náttúrulega alveg svakalegir, áhrif þeirra myndu vera enn harðari lending fyrir íslenskt efnahagslíf. Verðbólgan ætti að lækka, nokkru eftir að gengið hefur náð nýju jafnvægi. Það mun þó augljóslega taka nokkurn tíma, þar sem ljóst er að í kjölfar flots mun krónan taka umtalsverða nýja dífu og þannig bæði verðbólga og vextir hækka. Það má vera að á seinni helmingi næsta árs, verði það versta afstaðið, og vextirnir og verðbólgan á hröðu undanhaldi. Útkoman verður þó mjög slæmt áfall fyrir heimilin og fyrirtækin í landinu, sem munu verða mjög ílla úti meðan á þeirri rússibanareið stendur.

Hvenær Evra?

Það sem mun valda mestu töfunum, er skuldastaða ríkisins. Það er ekki séns að borga niður skuldir upp á liðleg 100% á skemmri tíma en áratug, og þá þarf virkilega allt að ganga upp. Líklega tekur það lengri tíma en áratug. Skuldir upp á meira en 100%, taka augljóslega lengri tíma, og þá erum við að telja í áratugum.

Augljóslega er Evruvæðing Íslands ekki á næstu grösum.

 

Tökum upp Dollar!

Gott fólk,

 lífleg umræða hefur skapast um gjaldeyrismál. Varðandi þá staðreynd, að utanríkisviðskipti okkar eru að stærstum hluta í Evrum, þannig að þess vegna sé dollarinn ekki vænlegur kostur, þá ber okkur að átta okkur á hvað sé höfuðmálið.

 Er það ESB aðild, eða, er það að koma jafnvægi á þjóðarskútuna hið fyrsta?

Ef markmið 1, 2, og 3; er að ná jafnvægi á þjóðarskútuna hið fyrsta, þá getur upptaka Dollars, einmitt verið góð aðferð...alveg grínlaust. Hugsið einfaldlega rökrétt. Við getum ekki, augljóslega, í neinnri náinni framtíð uppfyllt skilyrði ERM II. Þannig, að fullkomlega er ljóst - hvernig sem fer um ESB aðild - að krónunni verður ekki skipt út fyrir Evru næstu 20 - 30 árin (Duh...skuldir Íslands nú milli 100 og 200% af þjóðarframleiðslu, en mega ekki fara yfir 60%). Þetta verða menn að skilja. Þannig, að við munum búa við það viðskiptalega óhagræði sem felst í því að vera með aðra mynt en Evru, hvað sem við gerum yfir þetta tímabil. Eina 'relevant' spurningin er sú, hvort sú mynt á að vera krónan eða einhver þriðja mynt?

Þannig, er betra að vera með krónuna yfir þetta tímabil eða er betra að vera með einhverja þriðju mynt? Við þurfum að lifa í heiminum eins og hann er. Ég held, að ef við íþessu ljósi berum Dollarinn og Krónuna sama, þá sé það algerlega augljóst að upptaka Dollars hafi mjög marga kost.

• Dollarinn er gjaldgeng mynt, alls staðar.
• Engin vandkvæði eru á að skipta Dollar í Evru á gjaldeyrismörkuðum.
• Vextir á Dollarasvæðinu, eru miklu lægri heldur en á Íslandi.
• Verðbólga á Dollarasvæðinu, er miklu lægri heldur en á Íslandi.
• Dollar, um þessar mundir er sterk mynt - en Evran hefur fallið um 20%.
• Það er fullkomlega sannað, að Dollarinn er hægt að taka upp einhliða.

Ég held að valið sé alveg fullkomlega augljóst.

Getur Dollarinn skemmt fyrir upptöku Evru seinna? Nei. Þetta mun augljóslega flýta mjög fyrir því að Íslandi verði mögulegt að taka upp Evru. Huh...sko, upptaka Dollars mun útríma gjaldmiðilskreppunni um leið. Því fyrr sem það gerist, því fyrr getur íslenska hagkerfið byrjað að rétta úr kútnum. Einnig, því fyrr sem það gerist, því minni verður skaðinn af gjaldmiðilskreppunni, sem einnig flýtir fyrir. Íslenskt þjóðfélag, mun þegar í stað byrja að aðlagast því að búa við lága vexti og lága verðbólgu, en einnig það að hafa ekki stjórn á vöxtum þeim sem það býr við. Það sem ég er að segja er, að Dollarinn getur flýtt fyrir að Ísland uppfylli skilyrði ERM II. ERGO - upptaka Evru getur farið fyrr fram en ella.

Þannig, að áhugamenn um upptöku Evru og ESB aðild, rökrænt séð, eiga ekki að þurfa að vera á móti upptöku Dollars.

Augljóslega, þurfum við ekki að fylgja stefnu Bandaríkjanna frekar en við viljum, enda er meira en nóg til af Dollurum á alþjóðamörkuðum, þannig að við værum mjög langt frá því háð seðlabanka Bandaríkjanna um Dollara. Þannig að Bandaríkjamenn, hefðu ekkert tak eða 'leverage' á Íslendingum vegna upptöku Dollars.

Ég, sé ekki nokkur skynsamleg rök gegn upptöku Dollars. Varðadni augljósar mótbárur um að, það að Ísland prenti ekki Dollara geti verið vandamál, eða að okkur vanti hugsanlega svokallaða 'lender of last resort' þá eru augljósu svörin einfaldlega A) Fyrra hugsanlega vandamálinu er mætt með gjaldeyrisvarasjóði, sem væri þá í Dollurum. B) Óþarfi með öllu er að leggja niður seðlabanka Íslands í því samhengi. Hann myndi missa hlutverk seðlaprentara og það að sjá um vexti, en á móti myndi hann halda því hlutverki að viðhalda gjaldeyrisvarasjóði. Þar sem Dollara er hægt að fá hvar sem er, er það ekki vandi að útvega Dollara með skömmum fyrirvara ef þess reynist þörf ef þörf fyrir þá er stærri óvænt en sjóðurinn.

Varðandi krónuna okkar, þó það sé sannarlega rétt, að með aðild og inngöngu í ERM II sé hægt að halda krónunni mjög sennilega innan +/- 15% vikmarka, með aðstoð ECB, þá er einnig ljóst að vaxtastig á Íslandi mun einungis lækka smám saman eftir því sem okkur smám saman gengur betur að ná jafnvægi á nýjan leik. Þetta er sannarlega fær leið, fullkomlega. En, þetta verður miklu mun dýrari leið.

Ástæða, fyrsta lagi er hægt að koma Íslandi inn á lágt vaxtastig miklu mun hraðar og öðru lagi einnig að binda enda á gjaldeyriskreppuna með miklu meiri hraða, ef Dollarinn er tekinn upp einhliða. Það þíðir að við getum flýtt fyrir aðlöguninni, mun fyrr stöðvað þá skemmd sem á sér stað á íslenskum efnahag vegna gjaldeyriskreppunnar, en einnig til viðbóta við myndum búa við lægri vexti en ella.

Það er ekki einu sinni fræðilegur möguleiki að Ísland geti verið komið inn í Evruna eftir einungis 4 ár. Það er algerlega fullkomlega útilokað.

Athugið, að ESB er ekki velferðarklúbbur, heldur hagsmunabandalag Evrópu. ESB ríki passa upp á sína hagsmuni, eins og sést á því hvernig þau tóku á IceSave deilunni. Okkur var sett stóllinn fyrir dyrnar, og tjáð beigið ykkur annars. Þetta var gert vegna þess að ESB ríkin mátu það þannig að þeirra hagsmunir væru í húfi...sem er reyndar makalaus niðurstaða að litla þúfan Ísland skuli hafa getað skapað þvílíka hættu. En þetta er þörf ábending, ESB og meðlimaríki þess, meta öll mál úfrá sínum hagsmunum.

Ísland mun ekki fá neina 'free ride' í tengslum við ESB, þ.e. er enga Evru án þess að fara fyrst í gegnum allt ferlið sem reglu kveða um. Venja ESB, að ríki reddi sér fyrst en fái síðan aðild. Það eru ekki hagsmunir ESB að hleypa inn vandamálum. Þannig er það barasta, sem sést m.a. í reglum um aðild að myntbandalaginu. Sama má segja um aðild að ESB, en ef aðild Austur-Evrópu er skoðuð, þá fóru þau inn að afloknu aðlögunarferli - en þau fengu leiðbeiningar frá ESB um hagstjórnun, eftir að Framkvæmdastjórnin hafði gert á þeim mjög nákvæma úttekt. Síðan þegar þau voru metin tilbúin til aðildar þá var hafið formleg aðildarferli.

Nú, varðandi Ísland, þá hefur það árum saman verið nánast tilbúið undir aðild, en nú er hlaupinn babbur í bátinn. Þeir sem þekkja starfsemi ESB, vita mæta vel að Ísland mun vera tekið út af Framkvæmdastjórn ESB, eins og önnur ríki hafa hingað til sem óskað hafa eftir aðild, síðan mun Ísland vera sett einhversstaðar í röð þeirra ríkja sem eru að bíða. Þetta, mun fara eftir þessu mati. Margir halda að Ísland fái aðild um leið eða nánast, og en aðlögun sníst ekki eingöngu um upptöku svo og svo margra reglugerða og laga ESB, heldur einnig um efnahagsmál. Þar, hefur einmitt hlaupið babb. Þetta þýðir það, að Ísland verður sett í bið á meðan verstu efnahagshamfarirnar ganga í gegn, það má vera að okkur verði veitt ráðgjöf um stjórnun efnahagsmála á meðan á þessu gengur, en þegar mat Framkvæmdastjórnarinnar er að hagkerfið sé á réttri leið...þá fyrst, verður umsóknin tekin formlega fyrir, og samningaferlið getur hafist. Okkar, efnahagur mun ekki þurfa að ná sér að fullu, en ljóst þarf vera að vegferðin upp úr dífunni sé komin fram og byrjuð að virka. Þetta þurfa ekki að vera mörg ár.

Það er barnalegt að Ísland verði komið inn, innan árs, og ólíklegt að svo verði innan 3. ára; eins og Utanríkisráðuneytið með Ingibjörgu í fararbroddi stefnir að. Innan næstu 5 ára, er hugsanlegt, og innan næstu 10 nánast örruggt . . . ef Íslendingar það vilja.

Einar Björn Bjarnason, stjórnmálafræðingur og Evrópufræðingur.