Gagnrýni á fjárlagafrumvarp ríkisstjórnar! En skoðun á frumvarpinu sýnir glökkt hve mikið verk er framundan hjá okkur!

Eftir atburði þriðjudags kvölds, 4. október, má velt því fyrir sér hvort umræðan um þetta fjárlagafrumvarp er ekki þ.s. kallað er "stillborn." En verulegar líkur virðast til þess, að ríkisstj. hrökklist frá með skömm á næstunni þannig að ekkert verði af því að þetta fjárlagafrumvarp verði samþykkt.

En, á hinn bóginn - ber það nokkurt vitni um þá galla sem voru við þá ríkisstj. sem nú er að fara frá, þannig að ég set samt inn færsluna, sem ég hef verið að vinna síðan um helgi:

----------------------------------------- 

Þegar farið er yfir fjárlagafrumvarpið hans Steingríms J. kennir ímissa göfugra markmiða, ekki síst þeirra að verja velferðarkerfið, viðhafa niðurskurð með þeim hætti að sem minnst tjón verði innan þess. Að auki, segist hann miða skattstefnu sína við það markmið, að auka virkni skattkerfisins sem tækis við það markmið að auka jöfnuð - þannig séu skattahækkunum fremur beint að hátekjuhópum en lægri-tekjuhópum fremur hlýft, o.s.frv.

Augljósa gagnrýnin á frumvarpið, beinist að grunnforsendum um væntingar til hagvaxtar þ.e. 3,3% á næsta ári, sem verður að segjast, að mjög ólíklegt virðist úr því sem komið er að verði af. Arion Banki skv. spár er hann kynnti í vikunni, spáir sem dæmi einungis 0,5% hagvexti á næsta ári - en sú spá reiknar ekki með nokkrum álversframkvæmdum.

Síðan þegar kemur að sköttum, þá er spurningin hvert er grunnhlutverk skattkerfis? En, eins og ég skil það, þá er hlutverk þess fyrst og fremst tekjuöflun fyrir ríkið. Margir fræðimenn, telja skattkerfi ekki sérlega skilvirk í notkun við það að þjóna fleiri markmiðum en tekjuöflun, þ.s. hætta sé á að tekjuöflunarmarkmiðinu sé að einhverju marki fórnað þá á altari annarra markmiða.

Betra sé þá að þjóna slíkum markmiðum með öðrum hætti, þ.e. í gegnum endurgreiðslur frá bóta og þjónustukerfum sem haldið sé akkúrat uppi með skatttekjum. Það sé almennt séð besta, að hámarka skilvirkni skattkerfis, þannig að þá í staðinn, afli það nægra tekna til að standa undir endurdreifingur í gegnum þjónustukerfi ríkis og sveitarfélaga.

Það sé mjög mikilvægt að passa sig á því, að breytingar á skattkerfi er hafi göfug markmið í forgrunni, minnki ekki skilvirkni skattkerfisins til tekjuöflunar, því slíkt hljóti að skaða þá í beinu framhaldi þann tekjugrunn sem þjónustukerfi ríkis- og sveitarfélaga hafi til að endurdreifa með.

Ég bendi á bloggfærslu frá því í sumar: Óháð umfjöllun um skýrslu AGS um ísl. skattakerfið og þær tillögur AGS um skattbreytingar sem þar fram koma!

 

Skýrsla AGS um ísl. skattkerfið:

Improving the Equity and Revenue Productivity of the Icelandic Tax System

"Nordic countries have put more of the responsibility for redistribution on the benefit system and have chosen to finance the large public expenditures required by efficient but not particularly redistributive taxes."

"Effective redistribution through the benefit system, in turn, typically requires relatively high tax collections which results in tax systems geared towards revenue productivity rather than redistribution."

 

*Tölur í töflu, hlutfall af þjóðarframleiðslu. - bls. 15

                           Iceland   Denmark   Finland   Norway   Sweden   EU 15    OECD

Total tax                 40.9         48.7          43.0        43.6        48.3        39.7     35.8

Income taxes          18.5         29.0          16.9        21.0        18.7        14.0      13.2

Property taxes          2.5           1.9            1.1          1.2          1.2          2.1       1.9

Consumption taxes 16.5          16.3          12.9        12.4        12.9         11.6     10.9

 

• Eins og sést þarna eru skattar á Íslandi háir - einungis í samanburði við skatta á Norðurlöndum almennt, er hægt að tala um þá sem lága í einhverju samhengi.

 

Fjárlagafrumvarpið

• "Eins og þetta fjárlagafrumvarp ber með sér getur ríkið ekki risið undir hækkunum á launum starfsmanna sinna á næsta ári...Í frumvarpinu er því gert ráð fyrir að launakjör verði óbreytt á næsta ári" - bls. 8
• "...Á sama hátt gerir frumvarpið ráð fyrir að engar hækkanir verði á grunnfjárhæðum bóta-kerfa, s.s. almannatrygginga, atvinnuleysistrygginga, barnabótum, vaxtabótum og fæðingarorlofsgreiðslum." - bls.8
• "Hér er um að ræða heildstæða ráðstöfun vegna launa og bóta sem gerð er af illri nauðsyn til að koma í veg fyrir aukningu útgjalda sem ríkissjóður getur ekki staðið undir." - bls. 9

• "Í frumvarpinu er gert ráð fyrir beinum aðgerðum til að bæta afkomu ríkissjóðs frá því sem ella hefði orðið sem nema um 44 milljörðum kr." - bls. 9

• "Er það í samræmi við markmið um að frumjöfnuður ríkisrekstrarins, þ.e. þegar vaxtatekjur og -gjöld eru undanskilin, verði orðinn jákvæður á næsta ári." - bls. 9

• "Gert er ráð fyrir ráðstöfunum til aukinnar tekjuöflunar sem nemi 11 mia.kr. og til samdráttar í útgjöldum sem nemi 33 mia.kr. miðað við mat á horfum að óbreyttu." - bls. 9

• "Í samræmi við forgangsröð ríkisstjórnarinnar um að leitast við að hlífa eins og kostur er velferðarþjónustu og tekjutilfærslum til þeirra sem búa við lökustu kjörin var ákveðið að aðhaldsaðgerðir á útgjaldahlið væru af þrennum toga." - bls. 10

1. "Í fyrsta lagi verði ekki um að ræða sérstakar hækkanir á launum ríkisstarfsmanna né á grunnfjárhæðum bótakerfa. Áætlað er að það lækki útgjaldahorfur að óbreyttu um a.m.k. 5 mia.kr." - bls. 10
2. "Í öðru lagi verði gerðar sértækar ráðstafanir til lækkunar á nokkrum útgjalda-þungum liðum sem nemi 10 mia.kr., s.s. vegaframkvæmdum, vaxta-bótum og fæðingarorlofi." - bls. 10
3. "Að samanlögðu gerir þetta tvennt kleift, í þriðja lagi, að ekki þurfi að skerða beinlínis bætur almannatrygginga líkt og nú er talið óhjákvæmilegt í ýmsum öðrum Evrópuríkjum og að unnt er að setja almenn markmið um aðhald í útgjaldaveltu ráðuneyta þar sem gengið er út frá mun lægri hlutfallslegri hagræðingarkröfu í sjúkratryggingum, eða 3%, velferðarþjónustu, framhaldsskólum og lög-gæslu, eða 5%, en í almennri stjórnsýslu, eða 9%. Ráðuneytin hafa út-fært þær ráðstafanir í frumvarpinu með margvíslegri forgangsröðun og áformum um endurskipulagningu verkefna og er þeim aðgerðum ætlað að skila 18 mia.kr. sparnaði." - bls. 10

• "Annað árið í röð verður því helmingi minni skerðing á framlögum til velferðarmála en til stjórnsýslu og almenns rekstrar á vegum ríkisins. Samtals er þannig gert ráð fyrir að draga úr útgjöldum eða koma í veg fyrir útgjaldahækkanir sem nema 33 mia.kr. í fjárlagafrumvarpinu." - bls. 10

• "Mikið er í húfi að það takist að ná þessum markmiðum frumvarpsins á næsta ári. Gangi það eftir verður staða ríkisfjármálanna orðin allt önnur en þegar ríkisstjórnin tók við og viðfangsefni sem gæti hafa virst vera nánast óvinnandi verk væri auðsjánlega orðið viðráðanlegt. Umskipti í
  frumjöfnuði ríkissjóðs frá árinu 2009 gætu þannig verið orðin um 117 milljarðar kr. á næsta ári. Það væri til marks um styrk tök á ríkisfjármálunum." bls 10-11

• Efnahagslífið nálgast nú jafnvægisstöðu eftir margra ára óstöðugleika og getur tekið að vaxa á nýjan leik á þeim grundvelli. Viðskiptahalli hefur snúist í afgang, verðbólga hefur hjaðnað mikið, stýrivextir lækkað jafnt og þétt, dregið hefur úr atvinnuleysi og það er minna en spáð var á sama tíma og gengi krónunnar hefur styrkst talsvert, sérstaklega gagn-vart evru. Með hæstaréttardómi um svonefnd gjaldeyrislán hefur óvissu verið eytt að miklu leyti um áhrif þeirra á hag heimilanna og fjárhags-stöðu fjármálafyrirtækja. Vísbendingar eru um að efnahagsbatinn sé hafinn þótt eðlilega verði ennþá nokkur óvissa um framvinduna næstu misserin. Útlit er fyrir að á næsta ári fari hagkerfið að taka vel við sér eftir þá djúpu lægð sem gekk yfir það í kjölfar fjármálakreppunnar haustið 2008. Samkvæmt þjóðhagsspá Hagstofunnar frá því í júní sl., sem fjár-lagafrumvarpið byggist á, er reiknað með að vöxtur landsframleið-slunnar verði um 3,2% á næsta ári og um 3,4% árið 2012 eftir 6,5% samdrátt á árinu 2009 og 2,9% á yfirstandandi ári. bls. 11

----------------------------------innskot tölur frá Hagstofu Íslands

Annar ársfjórðungur 2010, Hagstofa Íslands

• Einkaneysla,   - 3,2%
• Samneysla,    + 1,0%
• Fjárfesting,     - 4,7%
• Útflutningur,   + 2,8%
• Innflutningur, - 5,1%

• Þjóðarútgj.,    - 7,4%
• Hagvöxtur,    - 3,1%

Samanburður á 2. ársfjórðungi 2009 við annan ársfjórðung 2010

Hagstofa Íslands 

• Einkaneysla             -2,1%
• Samneysla              -1,9%
• Fjárfesting            -26,3%
• Birgðabreytinga       -2,8%
• Þjóðarútgj, alls        -8,8%

• Útflutn. vöru og þj.  +3,2%
• Innfl. vöru og þj.    +5,0%
• Verg landsframl.      -8,4%

• Þ.e. augljóst ósamræmi milli hinna nýrri talna Hagstofu Íslands, og þess sem haldið er fram í fjárlagafrumvarpinu, byggt á eldri tölum.

• En nýrri tölurnar benda ekki til þess að sú sýn er fram kemur í frumvarpinu sé rétt.

• Það að auki, bendi ekki til þess að sú sýn er þar kemur fram um halla næsta árs, sé líkleg til að standast.

 

Bendi að auki á niðurstöðu Seðlabanka um stöðuna frá því í júlí:

 

Skv. Orðum Seðlabanka ( Peningamál, 18. ágúst 2010 ): 

"Skatttekjur ríkissjóðs voru 14 ma.kr. undir áætlun á fyrstu sex mánuðum þessa árs. Lægri tekjur af veltusköttum skýra frávikið að mestu"

"...kann það að hafa áhrif á fjárlagavinnu fyrir næsta ár þar sem markmiðinu um jákvæðan frumjöfnuð verður að ná á næsta ári samkvæmt efnahagsáætlun stjórnvalda og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins."

En þetta er vegna þess, að samdráttur er meiri en áætlað var að hann yrði við upphaf árs. En, Fjármálaráðuneytið virðist ekki enn hafa uppfært sýna sýn á ástandið miðaða við þær nýrri upplýsingar!

 

Að lokum árétti ég spá Arion Banka, sem kynnt var í vikunni, um 0,5% hagvöxt á næsta ári.

 

Sýn Fjármálaráðherra á ástand mála, virðist því vera fjarri hinu rétta!

 

Svo auðvitað er það nokkur bjartsýni, að gera ekki ráð fyrir neinum launahækkunum - miðað við yfirlísingar félags háskólamanna, en þeir eru að tala um kjaraleiðréttingu - sem rímar ekki við tal Steingríms.

----------------------------------innskoti lokið

Fjárlagafrumvarpið

• Rauntölur um skráð atvinnuleysi að undanförnu gefa til kynna að atvinnuleysi í ár gæti jafnvel orðið minna en gert er ráð fyrir í spá Hag-stofunnar frá því í júní sl. en þar var reiknað með 9,1% atvinnuleysi. Í ágúst sl. mældist skráð atvinnuleysi 7,3% eða að meðaltali rúmlega 12 þúsund manns.. Á næsta ári er gert ráð fyrir í spá Hagstofunnar að atvinnuleysi verði 8,3% og að það lækki síðan smám saman í 6,3% árið 2012 og í kringum 5% árin 2013 og 2014. - bls. 14

----------------------------------innskot

Skv. Orðum Seðlabanka ( Peningamál, 18. ágúst 2010 ):
"Atvinnuleysi, eins og það er skráð hjá Vinnumálastofnun, minnkaði um tæpa prósentu milli fjórðunga á öðrum ársfjórðungi og mældist 8,3%."

"Atvinnuleysi er þó líklega jafn mikið eða meira en það var á sama tíma í fyrra þar sem breytingar á aðferðum við útreikning atvinnuleysis og breytingar á atvinnuleysisbótarétti hafa í för með sér að atvinnuleysi mælist um ½-1 prósentu minna en ella í ár."

 

Dálítið "sneeky" af ríkisstjórninni að breyta reglum og tala síðan um árangur við það að útrýma atvinnuleysi.

Að auki bendi ég á að þúsundir manna hafa flutt af landi brott, síðustu 2 árin - sem einnig lækkar tölur atvinnulausra - en fj. brottfluttra eru að ég held svipaður og fj. atvinnulausra í dag.

 

Hagstofa Íslands: Vinnumarkaður á 2. ársfjórðungi 2010

"Atvinnuleysi 8,7%
Á öðrum ársfjórðungi 2010 voru að meðaltali 16.200 manns án vinnu og í atvinnuleit eða 8,7% vinnuaflsins. Atvinnuleysi mældist 9,4% hjá körlum og 8% hjá konum. Frá öðrum ársfjórðungi 2009 til annars ársfjórðungs 2010 fækkaði atvinnulausum um 500 manns."

 

• Þ.e. eins og að Fjármálaráðuneytið sé að miða við gamlar tölur - þ.e. tölur skv. spá Hagstofu Íslands frá því snemma í sumar. En, tölur hennar virðast síðan sýna ívið lakari útkomu.

----------------------------------innskoti lokið

 

Fjárlagafrumvarpið

• Gert er ráð fyrir að þegar þetta frumvarp er lagt fram hafi þriðja endurskoðun efnahagsáætlunar íslenskra stjórnvalda og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins farið fram. Þar með muni vera farin að skapast skilyrði fyrir afnámi gjaldeyrishafta að því er varðar gjaldeyrisforða og þjóðhagslegan stöðugleika. Það mun í sjálfu sér skapa eðlilegri og betri skilyrði fyrir viðskiptum við aðrar þjóðir og þar með fyrir vexti landsframleiðslunnar. bls. 15

• "Mikið hefur áunnist frá því að núverandi stjórnvöld tóku við. Ljóst er að traust á stefnu stjórnvalda hefur aukist, t.d. hefur skuldatryggingar-álag á ríkissjóð lækkað mikið, krónan hefur styrkst á árinu án inngripa Seðlabankans á gjaldeyrismarkaðinn, endurfjármögnun bankakerfisins er lokið og gripið hefur verið til margvíslegra aðgerða til að aðstoðar heimilum og fyrirtækjum í vanda. Gera má ráð fyrir að athyglin muni á næstunni beinast enn meira að ríkisfjármálunum en áður enda ljóst að um gífurlega vandasamt verk er að ræða við að koma þeim í viðunandi horf. Án þess er til lengra tíma litið ólíklegt að Íslendingar muni búa við efnahagslegan stöðugleika og öflugt velferðarkerfi. Næstu árin er því líklegt að trúverðugleiki endurreisnar efnahagslífs landsins verði að stórum hluta metinn út frá stöðu ríkisfjármála og þeirra fyrirætlana sem unnið er eftir á því sviði á hverjum tíma." bls. 24

 

----------------------------------innskot

Skv. Orðum Seðlabanka ( Peningamál, 18. ágúst 2010 ):

"Undirliggjandi viðskiptaafgangur, bætt viðskiptakjör og lækkun áhættuálags á fjárskuldbindingar ríkissjóðs hafa að undanförnu stuðlað að styrkingu krónunnar."

"Enn ríkir mikil óvissa um framgang áætlaðra stóriðjuframkvæmda. Í þeirri spá sem hér er birt er reiknað með að framkvæmdir sem áætlað var í maí að yrðu við Helguvíkurverksmiðjuna í ár flytjist að mestu leyti yfir á næsta ár. Framkvæmdum sem áætlaðar voru á árunum 2011 og 2012 hefur einnig verið hliðrað til í tíma um sem nemur u.þ.b. einu ári. Þá er einnig ljóst að nokkuð dregur úr framkvæmdum við orkuvinnslu í ár. Samanlagt hefur þetta í för með sér að fjárfesting í stóriðju verður svipuð í krónum talið í ár og á síðasta ári en að magni til er gert ráð fyrir um 15% aukningu milli ára í stað 45% í maí. Þessi tilfærsla gerir það að verkum að aukningin verður meiri en ella á næsta ári en heldur minni árið 2012. Aukning í útflutningi stóriðjuafurða seinkar með samsvarandi hætti."

• Eins og kemur skýrt fram hjá Seðlabanka, reikna efnahagspár almennt enn með stórframkvæmdum í virkjana- og álmálum á næsta ári, fyrst þær fóru ekki af stað á þessu.

• Ábending Seðlabanka um óvissuna þar um, er sama og segja að svo mikil óvissa sé um hagvöxt næsta árs. Því þær tekjur fyrir ríkissjóð sem sá hagvöxtur átti að skapa.

• Varðandi skuldatryggingaálagið - þá er augljósa ábendingin, að enn er ekki að ganga fyrir stjv. á Íslandi að endurfjármagna þau mjög svo óhagstæðu lán, sem á Íslandi hvíla. Ekki tókst að koma álframkvæmdum af stað á þessu ári, vegna vandræða við það að útvega lánsfé. Sem sagt, lánadrottnar treysta ekki Íslandi fyrir lánsfé miðað við núverandi aðstæður!

----------------------------------innskoti lokið

 

Fjárlagafrumvarpið

• "Miðað við afkomu ársins 2009 á rekstrargrunni og áætlaða afkomu í ár sem birt er í frumvarpinu verður bati á frumjöfnuði á árinu 2010 rétt um 4%,...Á næsta ári er stefnt að því að batinn á frumjöfnuðinum verði litlu minni, eða 3,8%, og að hann verði síðan nálægt 2,5% árið 2012 og um 2% árið 2013." bls. 24

• "Á árinu 2013 er því gert ráð fyrir að afgangur á frumjöfnuði verði orðinn ríflega 5% af VLF og að afgangur á heildar-jöfnuði verði um 2,5%. Eftir það verði leitast við að halda afkomunni í því sem næst óbreyttu horfi þannig að jafnt og þétt verði unnt að lækka skuldabyrðina og draga þar með úr vaxtakostnaði." bls. 24

----------------------------------innskot

Þetta er spá ríkisstjórnarinnar um framvindu mála fyrir ríkissjóð næstu árin

Milljarðar króna             2011    2012    2013    2014

Heildartekjur    404,6*    477,4   533,2   599,4   629,3   - tekj. og gj. 2010 bætt við

Hækkun í %                    14%    10%     11%     5%*   - takið eftir tekuaukningu í %

Heildargjöld     448,6*     513,8   526,8   550,5   579,9

Fjármagnskostnaður         75,1     78,8    83,5     86,4

Rekstrarhalli/afgangur*    -36,4      6,4     48,9     49,4

Prósent halla/afg. af tekj.* -7,6%   1,2%    8,2%    7,9%

Kostnaður vs. tekjur*18,6% 15,7%  14,8%  13,9%  13,7%

Ég hef sjálfur reiknað þ.s. er stjörnumerkt, þ.s. það eru mikilvægar tölur.

• Áætlaður viðsnúningur frá 7,6% halla á fjárlögum 2011 í um 8% afgang 2014.

• Takið eftir að viðsnúningur er vegna áætlaðrar tekuaukningar, þ.s. heildargjöld hækka.

• Vaxtagjöld lækka sem hlutfall af tekjum frá 18,6% 2010 í 13,7% 2014

• Takið eftir hér, að sama gildir hér, að gjöld sem hlutfall tekna lækka vegna tekjuaukningar. Þau teljast samt vera mjög há í samhengi við þ.s. tíðkast hjá öðrum þjóðum, þó svo þau lækki niður fyrir 14% af tekjum.

Hér fyrir neðan í samanburði, eru tölur frá OECD sem áhugavert er að skoða, þ.s. þá fæst samhengi við vaxtagjöld sem ísl. ríkið borgar og önnur ríki.

• Takið eftir vaxtagjöldum grísku ríkisstjórnarinnar sem hlutfalls eigin tekna!
• Sem sagt, jafnvel 2014 erum við í verri stöðu en Grikkland.
• Þó er ástæða að draga tölur ríkisstj. í efa, þ.s. ólíklegt er að áætlanir um ofangreinda aukningu tekna komi til með að standast! Þá lækka vaxtagjöld ekkert sem hlutfall tekna, heldur þvert á móti fara hækkandi. Jafnvel tekjur 2011 byggjast á álversframkvæmdum sem eru í stórfelldri óvissu.
  

   

----------------------------------innskoti lokið

 

Fjárlagafrumvarpið

• "Tekjuáætlun fjárlagafrumvarps ársins 2011 er byggð á þjóðhagsspá frá Hagstofu Íslands sem gefin var út 15. júní sl."
• "Í spánni er reiknað með að hægur efnahagsbati hefjist á seinni hluta þessa árs."
• "Spáð er að einkaneysla nái sér vel á strik á árinu 2011 með 3,4% raunaukningu og að fjárfesting muni aukast um fjórðung."
• "Nýjum tekjuöflunaraðgerð-um á árinu 2011 er ætlað að skila 11 mia.kr. tekjum eins og nánar er fjallað um í kafla 3.3.2. Að teknu tilliti til þeirra, endurmats á tekju áætlun fjárlaga fyrir þetta ár og þjóðhagsspá fyrir næsta ár er reiknað með að skatttekjur ríkissjóðs nái að verða svipað hlutfall af landsframleiðslu á árinu 2011 og árin 2009 og 2010, eða 25,9%." Bls. 30-31.

• "Samkvæmt spá Hagstofunnar mun einkaneyslan taka enn frekar við sér á næstu árum eftir 3,4% raunaukningu á árinu 2011. Þannig er gert ráð fyrir að hún aukist um 4,4% á árinu 2012 og um 3% og 2,5% á árunum 2013 og 2014."
• "Þá dregur jafnt og þétt úr atvinnuleysi sem verður komið niður í 4,8% árið 2014 gangi spá Hagstofunnar eftir með jákvæðum áhrifum á ráðstöfunartekjur heimilanna."
• "Verðbólgan er talin haldast nokkuð svipuð út tímabilið, kringum 2,5% að jafnaði."
• "Þessi þróun mun ef að líkum lætur endurspeglast í vaxandi skatttekjum ríkissjóðs á næstu árum, bæði af tekju- og veltusköttum, sem tekið höfðu mikla dýfu í kjölfar hrunsins." Bls. 31

----------------------------------innskot

Skv. Orðum Seðlabanka ( Peningamál, 18. ágúst 2010 ):

"Innlend eftirspurn dróst saman um 2% milli ára."

"Að öllu samanteknu er því spáð að vöxtur einkaneyslu verði heldur minni á þessu ári en spáð var í maí eða um 0,5%..." - "Sé litið til árstíðarleiðréttrar einkaneyslu dróst hún einnig lítillega saman frá fyrri ársfjórðungi, eða um 0,6%" - "Í uppfærðri spá er áfram reiknað með árssamdrætti á öðrum fjórðungi sem nemur 1,5%."

Takið eftir að fyrri helming árs hefur verið samfelldur samdráttur neyslu svo að heildaraukning um 0,5% á árinu byggist á spá um upphaf hagvaxtar á 3. ársfj.

"...áætlað er að fjármunamyndun í heild dragist saman um tæplega 4% í ár..." Þ.e. fjárfesting.

"Eins og áður hefur komið fram mældist 6,9% árssamdráttur landsframleiðslu á fyrsta fjórðungi ársins. Uppfærð spá gerir ráð fyrir að smám saman muni draga úr árssamdrættinum eftir því sem líður á árið og á þriðja fjórðungi taki hún að vaxa á ný frá fyrra ári í fyrsta skipti frá öðrum ársfjórðungi árið 2008."

Munum eftir að Hagstofa Íslands mældi 3,1% samdrátt á öðrum ársfjórðungi. Tölur fyrir 3. ársfjórðung koma ekki alveg strax. En, báðar stofnanir þ.e. Seðlabanki og Hagstofa, vonast eftir að þá komi hinn langþráði hagvöxtur.

• Hin gríðarlega aukning fjárfestingar þ.e. 25% á næsta ári vekur athygli sbr. samdrátt um 4% á þessu ári. En, sennilega eru þetta álversframkvæmdirnar langþráðu í Helguvík - sem reyndar skv. nýlegum fréttum álfyrirtækið er að íhuga að hætta við, og fátt bendir til að fari í reynd af stað.
• Frumvarpið er að mörgu leiti skemmtileg fantasía - má skoða sem "what if scenario".

----------------------------------innskoti lokið

 

Fjárlagafrumvarpið

Skattahækkanir                                                                                             mia.kr.

Fjármagnstekjuskattur ........................................................................................ 1,5
Tekjuskattur lögaðila ......................................................................................... 0,5
Erfðafjárskattur ................................................................................................. 1,0
Auðlegðarskattur ............................................................................................... 1,5
Áfengis- og tóbaksgjald ...................................................................................... 1,3
Kolefnisgjald ..................................................................................................... 1,0
Bifreiðagjald ..................................................................................................... 0,2
Gjald á fjármálastofnanir .................................................................................... 1,0
Alls án séreignarsparnaðarheimildar ..................................................................... 8,0
Ný heimild til úttektar séreignarsparnaðar ............................................................. 3,0
Alls með séreignarsparnaðarheimild ................................................................... 11,0

Bls. 39.

Aðhaldsaðgerðir 2010, hagræn skipting

Rekstrargrunnur, milljarðar kr.                                               lækkun velta lækkun%  
Rekstur ............................................................................. -14,0   198,9  -7,0%
Tilfærslur .......................................................................... -15,9   206,0  -7,7%
Viðhald og stofnkostnaður ................................................... -13,9     43,7 -31,8%
Samtals ............................................................................. -43,8   448,6  -9,8%

Bls. 47

Aðhaldsaðgerðir 2011, hagræn skipting

Rekstrargrunnur, milljarðar kr.                                            lækkun velta lækkun%

Rekstur ............................................................................-12,7   204,8 -6,2%

Tilfærslur .........................................................................-11,4   211,5 -5,4%

Viðhald og stofnkostnaður ....................................................-3,9    27,7 -14,1%

Samtals ............................................................................-28,0   444,0 -6,3%

Bls. 48

"Í fjárlagafrumvarpinu fyrir árið 2011 er áformað að lækka útgjaldahorfur um samtals 33 mia.kr. til viðbótar með nýjum aðhaldsaðgerðum. Til að ná fram þeim samdrætti í ríkisútgjöldum hefur verið ákveðið að farin verði leið sem í stórum dráttum er samsett úr þremur þáttum.

1. Í fyrsta lagi er ekki gert ráð fyrir hækkunum á launakostnaði ríkisins né á viðmiðunarfjárhæðum helstu bóta- og styrkjakerfa, s.s. almannatrygginga, atvinnuleysisbóta, barnabóta o.fl. Áætlað er að með þeirri ráðstöfun verði útgjöld a.m.k. um 5 mia.kr. lægri en reiknað hafði verið með í langtímaáætlun um ríkisfjármálin.
2. Í öðru lagi hafa verið teknar ákvarðanir um sértækan útgjaldasparnað sem nemur 10 mia.kr. á fáum en útgjaldaþungum liðum. Þar af verði 3 mia.kr. lækkun á framlögum til vegaframkvæmda. Þá hefur verið ákveðið á ráðast í aðgerðir sem miða að því að draga úr útgjöldum vegna nokkurra stórra bóta- og styrkjakerfa, en þar er um að ræða greiðslur vegna fæðingarorlofs, barnabóta og vaxtabóta.
3. Slíkar sértækar útgjaldaaðgerðir gera hins vegar kleift í þriðja lagi að ekki þurfi að skerða beinlínis bætur almannatrygginga og að hægt er að setja almenn markmið um aðhald í útgjaldaveltu ráðuneyta þar sem gengið er út frá mun lægri hlutfallslegri hagræðingarkröfu annars vegar fyrir sjúkratryggingar (3%) og hins vegar velferðarþjónustu, framhaldsskóla og löggæslu (5%) en í rekstri almennra þjónustu-, stjórnsýslu- og eftirlitsstofnana ásamt ýmsum úthlutunarliðum og öðrum almennum tilfærsluframlögum (9%). Gert er ráð fyrir að þessar aðgerðir dragi úr útgjöldum sem nemi 18 mia.kr. Á næsta ári skila því beinar aðhaldsaðgerðir samtals 28 mia.kr. lækkun frá veltu fjárlaga og 5 mia.kr. lækkun á útgjöldum sem annars hefðu fallið til. Nánar er fjallað um aðhaldsráðstafanir ársins 2011 í kafla 3.2.3 í seinna hefti frumvarpsins." Bls. 47

"Í lok árs 2009 námu skuldir 1.176 m.kr. og áætlað er að skuldir muni nema 1.285 m.kr. í lok árs 2010.  Hlutfall af VLF nái hámarki árið 2010 og verði um 80% af VLF. Gangi áætlun um jöfnuð í ríkisfjármálum eftir þannig að umtalsverður bati verði á afkomu ríkissjóðs munu skuldir lækka jafnt og þétt á næstu árum og verða um 60% af VLF í lok árs 2014." Bls. 51

"Ýmsar aðstæður valda því að brýnt þykir að aðlögun fjármála hins opinbera þurfi að verða hraðari hér á landi en í þessum ríkjum. Má það í stórum dráttum rekja til þriggja þátta.

1. Í fyrsta lagi eru skuldir hins opinbera hér á landi hærri en í þessum löndum þar sem ríkissjóður varð að taka á sig hlutfallslega meiri byrðar vegna fjármálakreppunnar en nágrannaríki okkar.
2. Hins vegar geta a.m.k. ríki á borð við Bandaríkin og Bretland fjármagnað hallarekstur sinn með útgáfu skuldabréfa í eigin mynt til erlendra fjárfesta. Aðgangur þeirra að alþjóðlegu fjármagni á ásættanlegum kjörum er því mun auðveldari en fyrir íslenska ríkið. Þetta tvennt hefur í för með sér
3. í öðru lagi að vaxtakostnaður hins opinbera á Íslandi verður miklu meiri og getur stefnt ríkisfjármálunum í óefni á fáum árum.
4. Í þriðja lagi gerir umfang og fjölbreytni hagkerfa fjölmennra ríkja þeim til muna betur fært að standa af sér áhættu af ýmsum opinberum útgjaldaskuldbindingum, s.s. ríkisábyrgðum eða lífeyrissjóðum opinberra starfsmanna, og af ófyrirséðum þrengingum í einstökum atvinnugreinum eða mörkuðum." Bls. 69

• "Opinberar heildarskuldir Íslands í lok 2009, þ.e. bæði ríkisins og sveitarfélaga, eru áætlaðar um 88% af landsframleiðslu sem er töluvert umfram opinberar skuldir hinna Norðurlandanna. Opinberar skuldir Írlands og Bretlands voru einnig lægri í lok síðasta árs en eru þó taldar hækka í tæp 100% af landsframleiðslu í lok næsta árs.
• En ef fer fram sem horfir og endurreisnaráætlun stjórnvalda og AGS gengur eftir verða opinberar skuldir Íslands ekki verulega hærri en í flestum nágrannaríkjum okkar innan örfárra ára.
• Ekki er ósennilegt að opin- berar skuldir Írlands og Bretlands verði jafnvel hærri en hér á landi áður en langt um líður ef þessi lönd herða ekki tökin á opinberum fjár-málum sínum." Bls. 70

 

Þjóðhagsforsendur

Magnbreytingar, %                               2009  2010  2011  2012  2013  2014

Einkaneysla ......................................-14,6    -0,1    3,4     4,4    3,0    2,5

Samneysla .........................................-3,0    -3,8   -3,8    -1,8   -0,4   2,0

Fjármunamyndun ..............................-49,9  -14,5   25,2    18,0    0,2   1,9

Þjóðarútgjöld alls ..............................-20,1   -3,3     4,0     5,0     1,7   2,3

Útflutningur vöru og þjónustu ................6,2     0,7     1,8     2,4     3,6   3,2

Innflutningur vöru og þjónustu ............-24,0    0,6     3,2     5,5     3,2    3,2

Landsframleiðsla .................................-6,5   -2,9     3,2     3,4     2,1    2,3

Viðskiptajöfnuður (% af VLF) ................-3,8     0,5   -0,9    -2,2    -1,2  -4,6

Tekju- og verðlagsbreytingar, %

Ráðstöfunartekjur á mann......................-7,7    -1,6    8,1     5,5     3,8    2,8

Launabreytingar....................................0,6      4,1    5,2     5,5     5,1    5,2

Kaupmáttur ráðstöfunart. á mann..........-17,7    -7,2    4,4     2,9     1,2    0,2

Verðbólga (vísitala neysluverðs) ...........12,0      6,0    3,5     2,5     2,5    2,6

Gengisvísitala, stig...............................34,2    -0,6   -0,6    -1,3   -0,2   -0,4

Atvinnuleysi, hlutfall af mannafla.............8,0      9,1    8,3      6,3    5,1    4,8

Bls. 76

 

Hvað getum við gert?

Grunnvandamálin eru 2:

1. Ísland skv. tölum frá 2009, 42% útflutnings fiskur og 36% útfl. ál/málmblendi = 78%.
2. Ísland skuldar of mikið. 

• Þ.e. nefnilega engin fljótleg leið í boði, til að auka útflutningstekjur - nema:

1. Meira ál.
2. Veiða meira.

• Meira ál, er komið í vandræði vegna þess, að fjármögnun verkefna er ekki að ganga.
• Meiri veiði er umdeilt atriði - en, frá mínum bæjardyrum séð væri sennilega réttlætanlegt að auka veiðar um 100.000 tonn næstu 2-3 árin, til að hjálpa til, meðan einhver önnur plön eru að komast í gang.

Skoðið nýjustu AGS skýrsluna: IMF Staff Report Iceland Third Review

Kíkjið á bls. 45 í AGS skýrslunni, og sjáið töfluna - "Non performing loans stay at a high level".

• Skv. eru 45% lána í bankakerfinu í veseni þ.e. "non performing".

• Þ.e. einungis með því að spila þann þykjustu leik að þau hafi það skráða virði þ.e. 45% af virði heildarklána, sem bankarnir geta skoðast með jákvæða eiginfjárstöðu.

• En eins og sést aðeins neðar á sömu bls. er meðal-eiginfjár staða þeirra 17%.

• Skoðið síðan bls. 52 í AGS skýrslunni, og takið eftir neðst á þeirri bls. vinstra megin, þ.e. rauða ferlinum. Þ.e. eina skiptið í skýrslunni, þ.s. AGS kýs að sýna með nokkrum hætti, hvað gerist ef ekki verður af álverum.

• Einhverra hluta vegna, kjósa þeir síðan ekki aftar í skýrslunni þ.s. þeir keyra nokkur tilbrigði, að keyra horfur Íslands án álversframkvæmda - sbr. "DEBT SUSTAINABILITY ANALYSIS" frá bls. 76.

• Einhver óljós grunur kemur að mér, að ég viti af hverju þeir kjósa ekki að birta í skýrslunni sinni, keyrslu á framvindu á grunni þess tilbrigðis :)

Einhverra hluta vegna virðast Íslendingar ekki átta sig á, að það þarf að skera niður? En, akkúrat hve mikið fer eftir tilteknu stóru vali!

• Því miður - ég sé ekki nokkra undankomu frá umtalsverðum niðurskurði, sama hvað hún vinkona okkar Lilja Mósesd. segir. Ég tek fram, að ég er sammála henni um margt og líkar almennt við hana.
• Sá skattur sem Sjálfstæðismenn hafa lagt til, og hún leggur til að nýta - sannarlega getur nýst til að brúa tiltekið bil.

1. En munum að með honum erum við að rýra frekar okkar lífeyrissjóði því þ.e. frá því fé sem í þá streymir, sem það skattfé er tekið.
2. Það getur samt verið ásættanlegt um tíma - ef forsendur eru til staðar fyrirsjáanlega til að rétta hlut sjóðanna í því seinna.

• Vandinn í þessu samhengi, er að þ.e. ekki hægt að auka hagvöxt hér með miklu hraði - án áls og án aukinna veiða, þ.e. ef við ætlum að forðast frekari skuldsetningu.

• Nánast allar aðrar aðgerðir fela í sér, að efla annan atvinnurekstur, sem klárlega getur endanlega skilað einhverju verulegu, en er ólíklegur til að skila því með einhverjum leyfturhraða.

• Sem hugsanlegan 3. möguleika, að það finnist einhverjir aðrir stórir fjárfestingakostir, sem erlendir aðila kunna að hafa áhuga á - en þ.e. einungis hægt að umbreyta ofangreindum horfum, með stórum erlendum fjárfestingum.

• Án slíkra þá verður hagvaxtar framvinda Íslands döpur næstu árin.

• Ég held að glæný spá Arion Banka um 0,5% hagvöxt á næsta ári sé sýst of svartsýn.

Sko - ef framvindan er til muna lakari en rýkisstjórnin hefur verið að spá, og AGS hefur verið að reikna með, er það fullkomlega óhjákvæmilegt að niðurskurður útgjalda ríkisins, verður að vera enn meiri en ríkisstjórnin með Steingrím í fylkingarbroddi er að tala um!

• Ljóst er að allt er brjálað út af þeim niðurskurðar áformum, sem fram hafa komið.

• Mín skoðun er þó, að ríkisstjórnin hafi verið sjálfri sér verst - en, hún hefði átt fyrir löngu síðan, að bjóða stjórnendum þeirra stofnana þarna úti, sem niðurskurður mun verst bitna á, þátttöku í ferlinu við það að ákveða hvað ber að gera.

• Þ.e. einungis með víðtæku samstarfi, með því að spilin séu lögð á borðið, raunstaðan lögð fyrir eins og hún er svo allir geti séð - sem nokkur hinn minnsti möguleiki hefði verið á, að skapa víðtækann skilning á þörf ríkisins fyrir niðurskurð.

• Því miður, virðist vera að það fólk sem starfar í efstu stöðum, geti ekki fengið sig til, að starfa fyrir opnum tjöldum. Það síðan skapar tortryggni. Skortur á víðtækum skilningi, síðan magnar þá andstöðu er skapast.

• Stóra ástæða útgjaldavandans eru greiðslur af skuldum sbr. vaxtagjöld sem skv. tölum ríkisstj. virðast vera í ár 18,6% af tekjum ríkissjóðs. Útgjaldahallinn er nálægt 8%.

• Þá kemur hin spurningin - getum við borgað þessar skuldir?

• Þ.e. ekki framhjá því vikist - að standa undir þeim krefst mikils niðurskurðar útgjalda ríkisins og því samdráttar í þjónustu?

Stóra spurningin sem við þurfum því að svara - viljum við borga hafandi í huga þær gríðarlegu fórnir sem þarf að færa?

Ég er að tala um greiðslufall sem valkost - afleiðingar þess verða óþægilegar?

• Allan innflutning þyrfti að staðgreiða.
• Enginn möguleiki væri á að fá lán fyrir framkvæmdum erlendis frá.
• Við yrðum að miða rekstur þjóðfélagsins við það að halda innflutningi og útflutningi a.m.k. í járnum þ.e. þeim stærðum sem næst jafnstórum.

• ESB aðild er þá úr sögunni þ.s. Bretar og Hollendingar haldast fúlir vegna þess að við munum þá sennilega aldrei borga þeirra Icesave kröfu nema að hluta með eignum þrotabús LB.

• Hagvöxtur er samt mögulegur við þessar aðstæður.
• En, hann þarf þá að koma frá eigin fjármunamyndun atvinnulífsins í gegnum útflutningstekjur.
• Útflutning getum við þó einungis aukið með því að auka við útflutnings starfsemi hérlendis - ef við gefum okkur að miðin séu fullnýtt. En, þ.e. umdeilt atriði.
• Atvinnuleysi myndi aukast umtalsvert þ.s. samdráttur yrði í starfsemi er ekki hefur eigin útflutningstekjur.
• Því fylgdi einnig efnahags samdráttur - á meðan sú starfsemi er að fara niður á það bil þ.s. hún mun haldast, og nokkurt tekjutap ríkisins.

• Ríkið heldur áfram að borga af innlendum skuldum, þ.e. við erum ekki að tala um innri greiðslufall heldur einungis ytra.
• Halli þess minnkar samt tel ég þ.s. það hættir að greiða af erlendum skuldum, en ég legg áherslu á að það felur samt í sér útgjalda niðurskurð fyrir ríkið - þ.s. við aðstæður greiðslufalls væri stórlega varasamt að viðhalda hallarekstri af nokkru tagi, þ.s. forsenda hagvaxtar við þær aðstæður er að sem mest af því fjármagni sem atvinnulífið skapar sé haldið innan einkahagkerfisins svo fyrirtækin hafi það til umráð til að fjárfesta í aukningu eigin rekstrar. En, vart verður annað fjármagn í boði.

Til að forða misskilning, þá er ég með engum hætti að sjá greiðslufall sem jákvæðan atburð - einungis minna grimman en núverandi stefna.

Þann tíma þurfum við að nýta á meðan, til að endurskipuleggja okkar atvinnulíf - :

• Þurfum nýja banka - en engin leið er til að þeir standi, en þegar við förum í greiðslufall mun fjölga lánum í veseni úr 45% um e-h umtalsvert. Ég legg áherslu á að tryggja a.m.k. einn banki starfi, þ.e. búum til Nýja Landsbankann 2 (NLB 2) með því að færa innlán úr NLB yfir í NLB 2, og veita honum skuldabréf frá ríkinu sem eign svo hann geti lánað. Þ.e. auðvitað peningaprentunar ígyldi en þ.s. svo mikill samdráttur verður á móti er engin hætta að það skapi verðbólgu. Síðan er NLB gerður gjaldþrota.
• Sennilega verður nauðsynlegt að yfirfæra innlán sinnum 0,5 þ.s. ólíklegt verður að teljast að hægt verði að ábyrgjast þau gegn núverandi andvirði.
• Síðan þarf að hefja allsherjar átak - þvert yfir þjóðfélagið - til að skapa meiri útflutning.

 

En hér eftir þurfum við að miða við það að halda inn-/útflutningi sem næst jafnmiklum:

• Svo lengi sem við flytjum meira út en inn - söfnum við eignum.
• Svo lengi sem við flytjum meira inn en út - söfnum við skuldum.

Þetta er hin almenna regla!

• Þessi regla virkar fyrir Ísland vegna þess að Ísland er míkró hagkerfi:

1. Það hefur mjög óverulegann innra markað - svo lítinn að hann skiptir litlu máli í þessu samhengi.
2. Og hitt, útflutningur er einhæfur þ.e. 78% stóryðja og fiskur.
3. Nánast öll önnur starfsemi en sú er flytur út, er háð innflutningi um nánast allt.

• Það eina sem getur ruglað e-h í þeirri mynd sem ég dreg upp er:

1. Erlend fjárfesting.
2. Upphleðsla fyrir einhverra hluta sakir, á verðmætum sem hægt er að koma í verð með skjótum hætti ef á þarf að halda, sem framleidd eru hér. T.d. fiskur sem ekki er seldur strax.

Erlend fjárfesting er meginatriðið - hitt þ.e. upphleðsla byrgða, væri fremar skammtímafyrirbrigði þ.s. það myndi vera upphleðsla á einhverju sem við getum flutt út og því samdráttar valdandi um útflutning.

• Á hinn bóginn, þá spilar sú staðreynd að við erum míkró hagkerfi rullu hér - þ.s. það þíðir að fjárfestingar kostir eru einnig fáir og einhæfir. 
• Þannig - að erlend fjárfesting er líklegt til að sveiflast mikið milli ára.
• Það myndi því vega gegn markmiðum um jafnvægis hagstjórn, að miða við hana - þegar við erum að taka til þau viðmið sem eðlilegt er að miða útfrá þegar markmiðssetning vegna skynsamrar jafnvægishagstjórnar er höfð í fyrirrúmi.

1. Ég á við, að ef ríkið fær sem dæmi 20% meiri tekjur eitt árið - þá væri rangt að eyða 20% meira það árið.
2. Heldur væri rétt að dreifa aukningunni yfir lengra tímabil.
3. Til að tryggja gagnvart ofþenslu, þyrfti líka að hækka stýrivexti jafnvel skatta líka meðan stór fjárfesting er í gangi og sennilega væri líka rétt að ríkið myndi draga tímabundið úr framkvæmdum á eigin vegum.
4. Höfðuáherslan væri - jafnvægi.
5. Hagvöxtur væri alltaf innan temmilegra marka sem að mínu mati, ætti að nást fram, með því markmiði að miða við það, að innflutningur/útflutningur, sé sem næst jafnmikill.

Hægt er að heimila að innflutningur sé e-h meiri en ekki mikið meiri - ef fjárfestingar verkefni eru að skila sér inn þokkalega reglulega, þ.e. að ríkið sé þá viljandi að dreifa álaginu til að jafna þá toppa út.

Við erum ekki að tala um mjög mikinn hagvöxt að jafnaði - segum 3% + en nokkru meiri fyrsta kastið eftir kreppu, meðan unnið er út úr efnahags slakanum og mesta atvinnuleysinu.

 

Kv.

Athugasemdir

[Ómar Geirsson, 6.10.2010 kl. 19:34]

Takk Einar, takk kærlega fyrir þessa ítarlegur og góðu færslu.

Hlutlaus greining, þegar ráðaneytismenn eru fastir í draumsýn ráðherra, er svo mikilvæg, og að hún sé aðgengileg öllum.

Kveðja að austan.