Munu hinir gömlu gjaldmiðlar Evrópu koma aftur?

Eitt af þeim atriðum sem margir flaska á, er að allir þættir hafa góðar og slæmar hliðar samtímis. Til að vega og meta hluti, þarf alltaf að skoða þá þætti sem spila inn í hvort tveggja - að því marki sem þeir eru kostir, og að því marki sem þeir eru ókostir.

Varðandi Evruna, er þetta mjög algengur feill hjá fólki, þ.e. að skoða eingöngu kostina - eða nánar tiltekið, þ.s. það túlkar sem kosti og þá einungis sem kosti.

En málið er, að allt hefur einnig ókosti, einnig þeir þættir sem algengt er að túlka sem kostina við Evru - að þeir eru einnig ókostir við einhverjar aðstæður eða tiltekið samhengi. Sem dæmi:

• Er með frjálst flæði fjármagns, að innan Evru ertu ekki einungis með frjálst peningaflæði, þú ert með það allt, í sama gjaldmiðlinum.
• Vandinn er, að flæði er tvíeggjað - vegna þess að peningar geta einnig flætt út, alveg eins og þeir geta flætt inn.
• Að auki, er þér skaffað tiltekið takmarkað peningamagn.

• Það sem hefur komið í ljós, sem menn sáu ekki fyrir, er að land getur tæmst af peningum - farið í þ.s. kallað er "full stop".
• Þ.s. vegna þess, að allt er í sama gjaldmiðli, að auki peningamagn takmarkað, og að auki nóg af fjárfestingakostum innan heildarkerfisins - þá getur land sem allt í einu verður fyrir "loss of confidence" orðið fyrir mjög skjótri minnkun peningamagns innanlands, þegar frjálsir aðilar færa sína peninga á öruggari svæði - selja bréf og kaupa önnur í staðinn sem þeir treysta betur o.s.frv.
• Þó hver slík ákvörðun sé ákvörðun einstaklings, getur þetta orðið að flóði - sbr. þegar t.d. er banki lendir í að stór fj. innlánseigenda verður óttasleginn og ákveður að taka peninga sína út, ákvörðun hvers og eins er einstaklingsbundin, en atburðarásin verður að flóði þegar margir gera það sama í einu. Lönd innan Evru, geta lent í því sama.

Eins og sést á myndinni að ofan hafa Portúgal, Grikkland og Írland, dregið sér samtals 256,9ma.€ út úr sameiginlegu Seðlabankakerfi Evrusvæðis, síðan 2008.

Þetta gerðu þau, til að vega upp útstreymi fjármagns, sem færðist mjög í aukana frá og með upphafi Grikklandskrýsunnar.

Mig grunar að svokölluð neyðarlán, hafi verið til þess að stöðva þessa stöðugu lántöku þeirra í gegnum Seðlabankakerfið, sem öll aðildarlöndin bera á endanum sameiginlega ábyrgð á.

• En með þessum lántökum, í gegnum seðlabankann sinn sem er hluti af Seðlabanka Evrópu, voru þau í reynd að breyta seðlabanka-kerfinu í nokkurs konar gegnumstreymis kerfi.
• Á endanum, hefði reikningurinn endað á öllum aðildarríkjunum. Því ef Seðlabankinn verður gjaldþrota, deilist kostnaðurinn á öll löndin.
• Gjaldþrota lönd, geta auðvitað ekki borgað, svo kostnaðurinn hækkar per ógjaldþrota ríki þar með talið Þýskaland, sem borgar 17% en gæti lent í að borga milli 20-30% af upphæð.

• Á vissann hátt má segja, að aðildarríkin með neyðarlánunum, hafi sent ríkjunum í vanda, reikninginn til baka.
• Sagt við þau, þið borgið ykkar eigið mess!

• En, vandinn er sá, að ríkin þ.e. Grikkland, Írland og Portúgal - geta í reynd ekki borgað.
• Það er í raun ekki unnt, að láta þeirra skattborgara taka á sig allan kostnaðinn - sem hlýst af þeirra vandræðum.
• Þau lönd stefna því öll í greiðsluþrot.

• Þannig, að mjög ólíklegt er að skattborgara hinna landanna losni við, að taka á sig tjón.
• Það sem verra er, að það minnkar ekki þeirra tjón, að moka meiri peningum á vandann.
• Heldur, eykst tjónið - þ.e. skattborgarar hinna landanna, munu þurfa að afskrifa meira.

• Helsta röksemdin fyrir aðferðinni, hjá þeim sem viðurkenna að löndin munu ekki geta borgað en verja samt þessa aðferð, er að frestun á gjaldþroti landanna í vanda, muni hjálpa bankakerfum hinna aðildarlandanna, að undirbúa sig fyrir það áfall sem verður, er og þegar löndin í vanda verða greiðsluþrota.
• Þetta getur auðvitað verið rétt, að gjaldþrot í dag myndi leiða til gjaldþrots margra banka í Evrópu, valdið kostnaði fyrir skattborgara vegna þess, að þeir þyrftu að endurfjármagna eða ríkisvæða hluta af sínum bankakerfum.
• Með því að íta vandanum áfram, t.d. út 2014, þá minnki þessi hætta fyrir bankakerfin.

• Hinn bóginn vitum við ekki fyrir víst, að bankar séu að auka sitt eigið fé, séu að auka lausafé - svo þeir geti tekið á sig stór tjón án vandkvæða.
• En, þ.e. alls ekki víst að eigendur sjái sér hag í því, að bankarnir sem þeir eiga í, hegði sér með þeim hætti.
• En, það má vera, að þeir veðji á að bönkum verði bjargað.

• Séu því, þvert á móti að mjólka eins mikinn persónulegann hagnað út úr núverandi ástandi, eins og eigendur ísl. bankanna gerðu.

• En vextir hafa verið gríðarlega lágir á Evrusvæðinu síðan kreppan hófst, þannig að innlánsvextir eru mjög litlir, en á móti hefur vaxtakrafa tiltekinna landa farið upp.
• Einhverjir hafa samt verið að kaupa þeirra skuldabréf, þó svo að vextir séu t.d. komnir nærri 30% fyrir grísk skammtímabréf. Það hefur verið næg eftirspurn. Ekkert útboð hefur feilað.
• Spurning hverjir það eru - en einn möguleiki er, að bankar í Evrópu hafi verið að kaupa þau bréf, ætli sér að veðja á að verða leystir úr snörunni, en sjái gróðavon í hinum gríðarlega vaxtamun sem þá skapast sbr. þeirra eigin innlánsvexti.

• Miðað við núverandi lánastefnu, munu þeir ekki tapa veðmálinu, þ.e. neyðarlánin hafa m.a. þá afleiðingu, að triggja að löndin í vanda, hafa peninga til að greiða af öðrum lánum.
• En, ef þ.e. svo, að evrópskir bankar eru ekki endilega að auka sitt eigið fé, heldur sé það stefna eigenda að hámarka arðgreiðslur - þannig að bankarnir séu þvert á móti að stunda áhættusöm viðskipti, í trausti þess að þeim verði bjargað.
• Þá er alls ekki víst, að bankakerfin verði í skárra ástandi eftir 2014 - þegar með framhaldalánum til Grikklands, sennilega einnig með framhaldslánum til Írlands - þjóðirnar standa aftur fyrir sömu spurningu í ár!

Að auki, sé ég ekki alveg - af hverju það er löndunum í vanda í hag, að taka þátt í þessum leik?

• En fj. hagfræðinga, hefur bent á að löndin öll séu of skuldug, að óraunhæft sé að þau geti greitt niður þá súpu sem þau hafa lent eða komið sér í.
• Mér sýnist eiginlega, að þau séu beitt þrýstingi af hinum löndunum, og þá sé vinsælt að nota orðið "solitarity" - sem á þá að vísa til samstöðu allra aðildarlandanna.
• En, í þessu tilviki er samstaðan öll á einn veg, þ.e. verið er að segja við þjóðirnar í vanda, að þið eigið að taka á ykkur byrðarnar, svo við þurfum ekki að lenda í kostnaði.

• Og ég velti fyrir mér, af hverju þær þjóðir, eigi að lúta höfði og jánka þessu?
• En klárt er, að þeim er í hag að skulda minna - að auki að borga lægri vexti.
• Samt hafa ríkisstj. þeirra landa, undirgengist þær ósjálfbæru áætlanir, sem þeim hefur verið uppálagt í nafni, samstöðu Evrópuþjóða!

• Eins og ég sagði áðan, þá telja hinar þjóðirnar, að þjóðirnar í vanda eigi með réttu að borga eigið mess - eins og þ.e. litið á málið.
• Þær eru að auki, að leitast við að verja sig frá því, að kostnaðurinn lendi á þeim.

• Sko, mótív hinna þjóðanna er rökrétt, svo fremi sem það gengur raunverulega upp að löndin í vanda, geti raunverulega borgað
• En, ég sé ekki að það sé rökrétt fyrir þjóðirnar í vanda, að undirgangast þessi neyðarlán og allann þann pakka sem þeim fylgir - því þá hafa þær það verra en ella, kreppan verður dýpri hjá þeim, launakjör skerðast meir, meira skorið niður í stoðkerfi ríkis og sveitarfélaga við almenning o.s.frv.

• Og þar sem, þær virðast í reynd hafa litla möguleika til að láta dæmið ganga upp, sýnist mér að þeim sé alls ekki í hag að spila þennan leik - að betra væri að taka hausinn upp úr hauspokanum, og fara að heimta, öðruvísi skiptingu á kostnaðinum þegar í stað.
• En ekki seinna - en einhvern tíma mun dæmið enda, hvort sem það gerist skipulega eða ekki.

 

Samuel Brittan:

• "If something is unsustainable it will not be sustained.
• But it still might be kept going for quite a long time.
• This was the story of Harold Wilson’s long but vain attempt to stave off the 1967 devaluation of sterling.
• It was the story of the attempt of successive US presidents to maintain the fixed official dollar price of gold. In the final few years it only applied to gold for official transactions, but even that was abandoned by the Nixon administration in 1971.
• Sometimes it works the other way round, as in the unsuccessful attempts of German governments to prevent the appreciation of the D-Mark in the 1960s."

 

Niðurstaða

Stóra spuringin er hve lengi er unnt að sparka boltanum áfram?

Við þeirri spurningu er ekkert svar - því enginn veit framtíðina - þættir sem spila inn í, eru of margir, svo unnt sé að spá nákvæmlega um svarið.

En eitt er ljóst, að ósjálfbært ástand gengur ekki.

Það mun taka enda - annaðhvort skipulega eða stjórnlaust.

Því lengur sem beðið er, sem málum er sparkað áfram, því meir eykst hættan á því að sá tímapunktur komi, að rás atburða hættir að lúta stjórn.

Sú úkoma verður óhjákvæmilega mun dýrari, en að framkvæma einhvers konar Plan B með atburðarás undir fullri stjórn, sem enn er mögulegt.

Það er einmitt það sárgrætilega, að hrun er óþarft - Evrópa hefur efni á því að leysa málið. En, það getur verið, að svo mikil sé tortryggnin orðin, að þjóðirnar vilji ekki koma hverri annarri til bjargar og það leiði því á endanum til þess, að kostnaður verði meiri fyrir alla, mun meiri.

En, einhvern veginn hefur neikvæður andi grafið um sig, þjóðirnar eru farnar að vera uppteknar af því að verja sitt, að horfa inn á við fremur en út á við, samúð með hinum þjóðunum virðist hafa minnkað, þetta er þróun sem er ekki einungis hugsanleg ógn fyrir samstarfið um Evru, heldur einnig samstarfið um ESB. Sumir fréttaskýrendur, eru jafnvel farnir að óttast hrun ESB í framhaldinu.

Fighting (for?) Europe: How European Elites Lost a Generation

 

Kv.